RIHA - Gelê Efrînê li dijî êrişên dewleta tirk ên bi hinceta “ewlehiyê” û bi tevlibûna hêzên paramîlîter û teknîka herî pêşketî hatine kirin, 58 rojan berxwedaneke dîrokî raber kirin. 

 

Bi ser êrişa dewleta tirk a bi piştevaniya hêzên navneteweyî li dijî bajarê Efrînê yê Bakur û Rojhilatê Sûriyeyê re 5 sal derbas bûn. Êriş, heta 18’ê adarê berdewam kir û piştre jî bajar ji hêla dewleta tirk û hêzên wê yên paramîlîter ve hate dagirkirin. Ji roja hatiye dagirkirin heta niha bajar bi mijarên weke tacîz, destdirêjî, xesp, dizî, qesibkariya mirovan, talankirina xwezayê û guherandina demografyayê di rojevê de ye. 

 

GEFÊN ‘BEKAYÊ’

 

Li Sûriyeyê yek ji bajarên ku herî kêm ji şerê navxweyî bandor bûyî Efrîn bû. Piştî Şoreşa Rojava ya 19’ê Tîrmeha 2012’an, rêveberiya bajarê Efrînê kete bin kontrola gel. Şêniyên bajar, di çarçoveya paradîgmaya Rêberê PKK’ê Abdullah Ocalan de meclis û komunên xwe ava kir. Her wiha yekîneyên parastinê ava kir û bajar parast. Modêla ku bi pêşengtiya kurdan hate avakirin, di 20’ê çileya 2018’an de bû hedefa dewleta tirk. 

 

Serokkomarê AKP’î Tayîp Erdogan û rayedarên hikûmetê beriya êrişê, her tim îdiayên “Efrîn li ser bekaya neteweyî gef e” kirin û bajar hedef girtin. Wezîrê Karên Derve Mevlût Çavuşoglû beriya êrişê îdia kir ku li dijî dewleta tirk 700 êriş hatine kirin. Erdogan jî di destpêka meha çileyê de îdia kir ku li hêla Efrînê êriş tên kirin û ji bo vê mijarê jî gelek caran banga alîkariyê li hêzên navneteweyî kir. 

 

Piştî erêkirina DYA û Rûsyayê, dewleta tirk di 20’ê çileyê de dest bi êrişan kir. Erdogan rojek piştî êrişa bi navê “Operasyona Şaxê Zeytûnê” daxuyaniyek da û îdia kir ku ji sedî 55’î nifûsa Efrînê ereb, ji sedî 35 kurd in ku “piştre li wir hatine bicihkirin”, ji sedî 6-7 jî tirkmen in. Erdogan, hewl da ji bo êrişan bingehê çêbike. Lê belê li gorî raporên Neteweyên Yekbûyî (NY) û kurdan, gotinên Erdogan derew bûn. 

 

Bi destpêkirina êrişan re hêzên Rûsyayê yên li herêmê xwe vekişandin. Di roja ewil a êrişan de dewleta tirk bi 72 balafiran navenda Efrînê û navçeyên Cindirês, Raco, Şera, Şêrawa û Mabetayê bi giştî 180 avahiyên sivîl û leşkerî bombebaran kir. Bi êrişên hewayî re hemwext, herêma Şehbayê hate topbarankirin. 

 

25 HEZAR HÊZÊN PARAMÎLÎTER HATIN BIKARANÎN

 

Di roja duyemîn a êrişan de dewleta tirk bi awayekî hemwext ji hêla Ezaz a li rojhilatê Efrînê, ji hêla hatay û Kampa Atmê ve ku dikevin milê rojavayê başûrê bajar, ji 7 milan ve êrişî Efrînê kir. Dewleta tirk herî zêde jî gundê Hamam ê Cindirêsê, Girê Kevirê Ker ê Racoyê û Girê Qestel Cindo yê stratejîk ku li ser sînorê Efrîn-Ezaz-Kîlîsê ye hedef girt. 

 

Di êrişan de Tûgayên Semerkantê, Lîwa El Şemal, Lîwa El Munteser Bîllah, Ceyş El Ehfad, Ehrar El Şerqiye, Tûgayên Fatîh Sûltan Mehmet, Tûgayên Sûltan Osman, Quwet El Mexewîr, Firqet El Sefwe, Firqeya Sûltan Mûrad, Firqet El Hemze, Siwar El Cezîra, Fewc El Xamês, Firqa 23, Lîwa El Muttesim, Feyleq-2, Firqa El Şemaliye, Fewc El Mistefa, Ceyş El Îslam, Tecemûh Festakim Kema Umêrt, Cebhet El Şamiye, Liwa 51, Suqur El Şam, Harekat Ehrar El Şam, Firqa 9, Ceyş El Nûxbe, Feyleq El Şam, Lîwa El Sultan Suleyman Şah, Liwa Suqur El Şemal, Nûredîn Zenkî û Cebhet Tehrîr jî di nav de bi giştî 25 hezar hêzên paramîlîter di êrişan de cih girtin. 

 

BERXWEDANA SERDEMÊ

 

Di rojên ewil ên êrişan de çapemeniya girêdayî hikûmetê îdia kir ku dê Efrîn di nava hefteyekê de were dagirkirin. Lê belê hesaba wan hev negirt û dewleta tirk li berxwedana hêzên YPG, YPJ, Cephet El Ekrad, Ceyş El Siwar, Asayîş, Hêzên Parastina Cewherî (HPC) û Erka Xweparastinê qelibî. Bi sedan efrîniyan di bin sîwana HPC’ê de çek rakirin û tev li parastina Efrînê bûn. Şervanên ku parastina Efrînê dikirin, 58 rojan bênavber li ber xwe dan. Yên ku Efrîn diparastin navê “Berxwedana Serdemê” li li berxwedana xwe kirin. 

 

NEXWEŞXANE Û FIRIN HATIN BOMBEBARANKIRIN

 

Di 45 rojên êrişê de dewleta tirk û hêzên paramîlîter tu pêşketin bi dest nexistin. Li ser vê yekê dewleta tirk dest bi hedefgirtina sivîlan kir. Êriş 58 rojan berdewam kirin û di encama êrişan de li navenda Efrînê û navçeyên wê 31 dibistan ji hêla hewayî û bejahî ve hedef hatin girtin. Di êrişan de 13 xwendekar hatin qetilkirin. 

 

Her wiha deverên dîrokî jî para xwe ji êrişan girt: Eyn Dara, Nebî Hûrî, Girê Îska, Dêr Belût û Girê Cindirês ku deverên dîrokî ne, hem ji hewayî û hem jî ji bejahî ve hedef hatin girtin. 

 

Dewleta tirk û hêzên wê yên paramîlîter di heman demê de navendên tenduristiyê û firin jî bi balafirên şer bombebaran kir. Di 16’ê adarê de jî mezintirîn nexweşxaneya li Efrînê, Nexweşxaneya Avrînê ji hêla balafirên şer ên dewleta tirk ve hate bombebarankirin. Di heman rojê de Taxa Mehmûdiyeyê ji hêla balafiran ve hate bombebarankirin û di encamê de 35 sivîl hatin qetilkirin. 

 

498 SIVÎL HATIN QETILKIRIN

 

Li gorî daneyên Konseya Tenduristiyê ya Kantona Efrînê; di meha ewil a êrişan de 27 zarok û 21 jin jî di nav de bi giştî 176 sivîl hatin qetilkirin, 60 jê zarok û 71 jê jin bi giştî 484 sivîl jî birîndar bûn. Rêxistina Mafên Mirovan a Efrînê jî da zanîn ku di encama êrişên dewleta tirk ên di kanûna 2020’an de 498 sivîl ji hêla dewleta tirk ve hatin qetilkirin. 

 

BIRYARA RÊVEBERIYA XWESER

 

Rêveberiya Efrînê piştî ku sivîl hedef hatin girtin, di 16’ê adara 2018’an de biryar da ku welatî ji bajar bên derxistin. Di navbera 16-18’ê adarê de derdora 300 hezar kes neçar man ku koçî Şehbayê bibin. Rêveberiya Xweser a Kantona Efrînê di 18’ê adarê de daxuyaniyek da û wiha got: “Piştî lihevkirina bi Rûsyayê re û bêdengiya hêzên herêmî, dewleta tirk di 20’ê çileyê de li dijî Efrînê dest bi êrişan kir. Rûsyayê bi helwestekî dijminane qada hewayî ji dewleta tirk re vekir da ku li dijî gelê me bikare qirkirinê bike. Rûsyayê, gelê me yê sivîl ji bo berjewendiyên xwe feda kir. Gel û şervanên me 58 rojan bênavber li dijî duyemîn mezintirîn hêza NATO’yê berxwedaneke mezin raber kirin. Lê belê dewleta tirk a dagirker pir zêde êrişî sivîlan kir û binesaziya Efrînê hedef digire. Lema jî rûxandineke mezin pêk anî. Ji ber vê sedemê jî ji bo pêşîlêgirtina karesateke mezintir a mirovî, me biryar da ku welatiyên sivîl ji bajar derxînin.” 

 

BÎLANÇO

 

YPG’ê di çileya sala 2019’an de bi daxuyaniyekê bîlançoya berxwedana 58 rojan bi raya giştî re parve kir. Di daxuyaniyê de wiha hat gotin: “Dewleta tirk hezar û 98 caran ji hewa ve êriş kir, 3 hezar û 577-4 hezar caran bi çekên pêşketî êriş kir. Hêzên parastina Efrînê jî li dijî van êrişan herî kêm 900 çalakî pêk anîn. Di encama berxwedanê de 2 helîkopter û 2 balafirên bêmirov hatin xistin, 122 wesayîtên leşkerê û 2 wesayîtên bombebarkirî hatin îmhakirin. Di heman demê de 2 hezar û 422 leşkerên dewleta tirk hatin kuştin.” 

 

Saziya Malbatên Şehîdan a Rojava jî bi daxuyaniyekê ragihand ku ji 20’ê çileya 2018’an heta niha 987 şervanên wan jiyana xwe ji dest dane. 

 

SEKNA GEL

 

Kazikli Muhammed Silêman ku di dema êrişan de Hevşaredarê navçeya Mabetayê bû, qala wê pêvajoyê kir. Silêman, da zanîn ku Efrîn di bin mîsogeriya Rûsyayê de bû û ev tişt anî ziman: “Li hemberî herêma Gutayê ya girêdayî Şamê, Rûsyayê destûra êrişeke li dijî Efrînê da. Beriya 20’ê çileyê hêzên paramîlîter gelek caran êriş kirin lê encamek bi dest nexistin. Tirkiyeyê çawa ku dît nikare bip rêya van hêzên kirêkirî tiştekî bi dest bixe, wê demê ew bi xwe tev li êrişan bû.” 

 

Bi domdarî Silêman got “Roja ewil a êrişan mîna roja mehşerê bû” û wiha dirêjî da axaftina xwe: “Gelê kurd bi kal û pîr, bi ciwan û zarokên xwe li dijî dagirkeriyê li ber xwe da.  Ji 7 salî heta 70 saliyê her kes tev li parastina Efrînê bû. Dewleta tirk her cureyên teknolojiyê bi kar anî. Dema li dijî Efrînê êrişên hewayî dkir, çeteyan jî ji 8 baskan ve li dijî Efrînê dest bi êrişa bejahî kirin. Komkujiyeke mezin hate kirin. Li Taxa Mehmûdiye ya Efrînê komkujiyeke mezin hate kirin. Her wiha li Cindirês û Mabetayê komkujî hatin kirin. Ji bo ku komkujiyên hîn mezintir çênebin, gelê Efrînê neçar ma ku ji bajar derkeve.” 

 

‘RÛSYAYÊ RÊ LI BER REJÎMÊ GIRT’

 

Di berdewamê de Silêman anî ziman ku li dijî êrişan banga parastina sînoran li hikûmeta Şamê hate kirin û wiha dom kir: “Dema dewleta tirk êrişî Efrînê kirî, hêzên rejîma Sûriyeyê xwest bersivê bide. Lê belê Rûsyayê destûr neda. Tiştek ji destê rejîmê nedihat ji ber ku girêdayî Rûsya û Îranê ye. Kurdên efrînî ji bo parastina sînoran bang li hikûmeta Şamê kirin. Li ser vê yekê 140 leşkerên ku ne yekser girêdayî rejîma Şamê lê bi wê re tevdigerin hatin Efrînê. Lê ev kes rastî êrişên balafirên Rûsya û Tirkiyeyê hatin.”

 

‘DEMOGRAFYA HEDEF HAT GIRTIN’

 

Silêman, diyar kir ku gelê Efrînê neçar ma ku koçî Şehba, Heleb û deverên cuda bibin û axaftina xwe wiha bi dawî kir: “Gelemperiya kesên li Efrînê dijiyan kurd bûn. Dewleta tirk ji bo ku demografyaya herêmê biguherîne êrişî Efrînê kir. Di demên pêş de dema hilbijartinek çêbû, xwest nufûsa kurdan a li vê derê tune bike. Kurdên li Efrînê ji bo xwe weke gefekê dibîne. Dewleta tirk piştî dagirkirina Efrînê, destwerdaneke mezin li bajar kir. Heke em niha biçin bajar dibe ku Efrînê nas nekin. Ne xwezaya wê, ne berhemên dîrokî û ne jî gelê wê nehiştin. Efrîn ji her alî ve guherandin.”

 

MA / Omer Akin

 

Sibê: Rewşa Efrînê ya piştî êrişan