AKP tarafından hazırlanan “Kooperatifler Kanunu ile Bazı kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” 8 Ekim’de Meclis Başkanlığı'na sunuldu.  Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu’nda 13 Ekim’de yapılan görüşmenin ardından kabul edilen kanun teklifine Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) şerh düştü. Teklifi genel itibariyle olumlu bulunduğu belirtilen şerhte, kanun teklifinin kooperatiflerin taleplerini karşılamaktan ve kooperatiflerle üst kuruluşlarının halihazırda var olan ekonomik ve finansmana yönelik sorunlarının çözümünden uzak olduğu kaydedildi. Teklifin Meclis İç Tüzüğü’ne aykırı bir şekilde getirildiği kaydedilen şerhte, “TBMM İçtüzüğünün 37’nci maddesi 3’üncü fıkrası birinci cümlesinde ‘Başkanlıkça esas komisyon dışında, tali komisyonlara da havale edilmiş¸ olan bir konu bu komisyonlarca on gün içinde sonuçlandırılır’ denilmektedir. Teklifin ilk taslağının ilgili Bakanlık tarafından Kooperatifler ve Üst Birliklerine iletildiği yapılan görüşmelerde de anlaşılmıştır. Bu husus Anayasanın 88’inci maddesine açıkça aykırılık taşımakta olup Yasama sürecinde her kanun teklifinde Anayasa’nın bu hükmü açıkça ihlal edilmektedir” ifadeleri yer aldı.

 

ANALİZLER RAFA KALKTI

 

Şerhte, kanun tekliflerinin tali komisyonlarda ele alınmamasının bir gelenek haline getirildiğine dikkat çekilerek, asli komisyon görüşmelerinin de seri bir şekilde hiçbir önerge kabul edilmeden, yeterli ve gerekli değerlendirme olmadan kabul edildiği belirtildi. Düzenleyici etki analizlerinin yapılmamasını da eleştiren CHP, kanun tekliflerinde bu durumunda Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile birlikte rafa kaldırıldığı vurgulandı. Teklif gerekçesinde “Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı”ndan bahsedildiği halde 2021-2023 Türkiye Kooperatifçilik Stratejisi ve Eylem Planı’nın olmaması nedeniyle 2012-2016 yıllarını kapsayan bir eylem planına göre hazırlık yapıldığına şerhte vurgu yapıldı.

 

Şerhte, “Bu husus komisyon görüşmelerinde anlaşılmıştır. Kanun üzerinde yeterli hazırlık yapılmadığına dair bir diğer gösterge de Ak Parti milletvekilleri tarafından 7 ayrı değişiklik önerge sunulmuş olmasıdır” diye belirtildi. Komisyon görüşmelerinde 28 maddelik kanun teklifin de AKP’nin komisyon sırasında 7’nci, 19’uncu, 23’üncü maddesi teklif metninden çıkarıldığı, 20 ve 22’nci maddelerde ise kısmi değişikliğe gidildiği ifade edildi.

 

TÜRKİYE’DE 59 BİN KOOPERATİF VAR

 

Türkiye’de 59 bin 764 kooperatifin faaliyet gösterdiği ve üye sayısının 6 milyon 328 bin 945 olduğu verileri paylaşılan şerhte, “Tarımda kooperatifleşmeye baktığımız zaman Danimarka’da bu oran yüzde 98, Hollanda’da yüzde 95, Almanya’da yüzde 76, Kanada’da yüzde 75, Türkiye’de ise yüzde 13 seviyesindedir. 1163 sayılı Kanun yürürlüğe girdiği tarihten bu yana Kanunda 18 defa değişikliğe gidilmiştir, Teklif ile Kanunda 19’uncu kez değişiklik yapılmaktadır. Kanunda ileriki yıllarda değişiklikler yapılması ihtiyacı duyulacağını değerlendirdiğimiz hususlar doğrultusunda, teklifteki bazı kısımların yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir” ifadeleri kullanıldı.

 

GÖZDEN GEÇİRİLMESİ GEREKEN MADDELER

 

Şerhte, gözden geçirilmesi talep edilen maddeler şöyle sıralandı:

 

“* Teklifin 5’inci maddesiyle Kooperatiflerin yönetim kurulu üyeleri ve yedekleri ile varsa temsilcilerinin, kooperatifçilik konusunda bilgilerinin arttırılması amacıyla kooperatifçilik eğitim programını tamamlama zorunluluğu getirilmesi yerinde bir düzenleme olmakla birlikte, bu eğitimi kimin vereceği hususu Kanunda net biçimde öngörülmemiştir. Kanuni belirlilik ilkesi gereği, önergeyle bu eğitimlerin bizzat Bakanlık veya Bakanlık tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlar tarafından verileceği kuralı getirilmektedir.

 

* Teklifin 13’ncü maddesiyle mevcut Kanunda yazılan Bakanlık temsilcisinin alacağı ücretin tarifesi, teklifte yönetmeliğe bırakılmıştır. Tarifenin, kanuni belirlilik gereği yasada anılmasında yarar vardır.

 

* Teklifin 14’üncü maddesinde yapılacak değişiklikle 1163 sayılı Kanunun 93’üncü maddesinin birinci ve 4’üncü fıkralarına eklenen düzenlemeler ile Kadın Kooperatifleri ekonomik hayatta kendine yer bulamayan kadınlar için istihdam ve gelir elde etme imkânı sağlamaktadır. Ayrıca, 1163 sayılı Kanunun 93’üncü maddesine eklenen fıkrayla, ortaklarının çoğunluğu kadınlardan oluşan ve kadın emeğinin değerlendirilmesi amacıyla kurulan kooperatifler ile ortaklarının çoğunluğu engellilerden oluşan kooperatiflerin; kuruluş aşamasında ve faaliyet dönemlerindeki tescil ve ilan ücretleri alınmayacaktır.

 

* Teklifin 20’nci maddesinde yer alan düzenlemeyle, Kooperatif Bilgi Sistemi (KOOPBİS)’nin kurulması için Ticaret Bakanlığına bir yıllık; sistemin kurulmasını müteakip kooperatif ve üst kuruluşlara ise gerekli bilgi verilerin sisteme yüklenmesi için altı ay süre tanınmıştır. Bunu zamanında yerine getirmeyen yönetim kurulu üyelerine ise teklifin 15’inci maddesiyle yaptırım getirilmiştir. Ancak ilgili Bakanlıkların kendi sistemlerindeki verileri aktarmalarıyla ilgili bir süre sınırı konmamıştır. Önergemizle, bürokrasinin hızlandırılması ve elektronik altyapının sağlıklı işlemesi için ilgili Bakanlıkların kendi verilerini üç ay içinde sisteme yüklemesi şartı getirilmektedir.”

 

EK MADDELER

 

Kanun teklifine eklenmesi talep edilen 4 kanun önergesi şunlar: 

 

 “* Tarım Kredi Kooperatiflerine borcu olan çiftçiler, bu Kanunun yayımlandığı tarihi izleyen altıncı ayın sonuna kadar borçlu bulundukları kurumlara borçlarını yapılandırma talebinde bulunabileceklerdir. Yapılandırma sonucunda borçların faizi silinir, faiz ve gecikme zammı alınmadan anapara ödemeleri bir yıl ertelenerek her yılın aralık ayı sonunda ödenmek koşuluyla 48 ayda ödenecek şekilde taksitlendirilecektir.

 

* 1163 sayılı Kanunun 56’ncı maddesi son fıkrasına eklenecek cümle ile; Kooperatifler ve üst kuruluşlarında birden fazla organda görevli olanların her organ üyeliği için ücret almak suretiyle birden fazla ücrete hak kazanması önlenmesi hedeflenmektedir.

 

* 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 48 inci maddesinin ikinci fıkrasının birinci cümlesinde yapılacak değişiklikle, gizli oy açık sayım usulünün kooperatifler ve üst kuruluşlarının organ seçimlerinin tamamında, üye sayısına bakılmaksızın uygulanması kanuni güvence altına alınmaktadır. Ayrıca, esnaf ve sanatkarlar kredi kefalet kooperatiflerinin gizli oy açık sayım usulünün dışında tutulması uygulamasına da son verilmektedir.  

 

* 4572 sayılı Kanunun 6’ncı maddesinin üçüncü fıkrasının ikinci cümlesinde yapılacak değişiklikle; Tarım satış kooperatifleri ve birliklerinin ortak içi işlemleri sonucu ortaya çıkan olumlu gelir gider farkları gelir ve kurumlar vergisinden müstesna tutulmaktadır. Teklif ile kooperatif ve birliklerin ortaklarından aldıkları ürünleri işleyerek elde ettikleri mamulleri üçüncü kişilere satmaları ortak içi işlem sayılmakta ve bunun sonucunda ortaya çıkan olumlu gelir gider farklarının gelir ve kurumlar vergisinden müstesna tutulması sağlanmaktadır.”

 

MA / Berivan Altan