RIHA - Yönetmen Sedat Kıran, "Xewnên Tarî" adlı belgeseliyle karanlık dünyalarından tuttukları ışıkla Kürt kültür ve tarihini sözlü gelenekle aydınlatan görme engelli degnbêjlere odaklanıyor.
Amed, Riha ve Mêrdîn'in kesişim noktasında yer alan ve Kürt otokton kültürünün kök saldığı yerlerden olan Qerejdax'daki dengebêjliğe "Bilûra Nîşo", "Abur" adlı belgeselleriyle ışık tutan Sedat Kıran, bu kez "Xewnên Tarî" adlı belgeseliyle halk arasında hafız olarak adlandıran görme engelli dengbêjleri kadrajına alıyor. Qerejdax'ın Otîlî köyünde doğan Kıran, çekimleri Amed, Mêrdîn ve Colemêrg'de gerçekleştirilen belgeselde, Kürdistan'ın yazılı olmayan tarihinin sürdürücüleri olan hafız dengbêjlerin hayat hikâyelerine ve şarkılarına odaklanıyor. Çiftçilik yaparak kazandığı parayla 2020'de Gül Ertunan Karaaslan'la Abur (Göçmen Kuşlar/Migratory Birds), 2021'de "Mîrkut" ve 2023'de Bilûra Nişo'yu çeken Kıran; belgeselinde Elîye Qerejdaxî (Ali Sanal), Derwêş Şêxmûs (Şeyhmus Bakış), Fadilê Kufragî (Fadıl Dağlı), Abdulkadir Kızılkaya'nın müzikle tanışmaları, yaşamı anlamlandırma biçimlerini konu ediniyor.
KÜRDİSTAN’IN YAZILI OLMAYAN TARİHİ
Belgesel hakkında bilgi veren Kıran, "Her biri kendi coğrafyasının kültürel dokusunda yetişmiş, müzikle hayat bulmuş, karanlık dünyalarını sesle aydınlatmış dört sanatçının hikayesi" ifadelerini kullandı.
Yetiştiği ve "Hala Kurdwarî izler taşıyor" dediği Qerejdax'ın tarihini anlatmak isteğiyle pek çok belgesel çeken Sedat Kıran, dengbêjlere odaklanmasında dengbêj olan babasından ilham aldığını söyledi. Xewnên Tarî hem Qerejdax hem de Kürdistan tarihine ışık tutmak istediğini ifade eden Kıran, "Çoğunlukla Qerejdax bölgesindeki kültürle ilgilendim. Çünkü burası benim için mühim bir yer. Qerejdax hala eski kültürünü, folklorunu koruyor ve burası gerçekten Kurdwarî bir bölge. Bu yüzden Qerejdax üzerine belgesel çekmeye başladım" diye konuştu.
'DİLDEN DİLE ANLATILAN KÜRDİSTAN TARİHİ'
Qerejdax'ın derin tarihsel ve kültürel yapısına ışık tutmak istemiyle 5'inci ve son belgeselini çektiğini ifade eden Kıran, dengbêjlerin hayatlarıyla Kürdistan tarihine ışık tutmak istediklerini söyledi. Hafızlara ilişkin bir belgesel yapmak istediğini belirten Kıran, "4 ayrı hafız bulduk. Bugünün Şakiro'su diyebileceğimiz bir isim olan Merdînli Hafız Fadilê Kufragî ile ilk çekimlere başladık. Kürtlerin aşkı dile getirdiği eski şarkıları hala biliyor ve söylüyor. Sonra yine Mêrdînli Derwêş Şêxmûs, Amed'in Qerejdax eteklerinde yaşayan Elîye Qerejdaxî ve son olarak Colemêrgli Abdulkadir Kızılkaya'yı çektik. Onların yaşamlarını, dengbêji kültürünü ve görmüyor olmanın onlardaki yansımalarını sorduk. Şartlarını, onlara dönük yaklaşımları sorduk. Abdulkadir Kızılkkaya Kürtçe divan okuyor, Derwêş Şexmûs erbane çalarak kaside okuyor, Fadılê Kufragî de dediğim gibi bugünün Şakiro'su. Ben bu belgeseli çekerken, Kürtlerin ve Kürdistan'ın tarihini dilden dile aktaran hafız dengbêjlerin yaşamlarını anlatmayı kendime borç bildim" şeklinde konuştu.
Belgeselin gelecek aylarda Kürt film festivallerinde yayımlanması bekleniyor.
MA / Ceylan Şahinli